Një analizë në thelbin e shoqërisë shqiptare nxitur nga “Katrori i Pushtetit”, produkti më i fundit i regjisorit të angazhuar Robert Budina.
Budina, dëshmitar kryesor i protestës disamujore për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar tregon duke analizuar ecurinë e saj edhe evolucionin e tij në konkluzionet mbi këtë ngjarje.
Regjisori jep disa ide mbi forcën e pushteteve, lidhjen e pashmangshme mes medies, politikës, drejtësisë, biznesit e krimit.
Si mund ta bëjmë më të mirë atdheun?
Mirëserdhe në GogoCast! Unë jam shumë e gëzuar sot sepse në fakt kam një sfidë të përhershme për të gjetur personazhe për këtë tipologji interviste që ka platforma Gogo.al për faktin se dua personazhe që sjellin produkte. Edhe jam shumë e lumtur që sot të kam përballë ty se praktikisht ke sjellë një produkt.
Budina: Faleminderit shumë e dashur Valmora, të falenderoj. Nuk kam qenë në dijeni të platformës suaj. Kam rënë në kontakt së fundmi dhe jam befasuar për mënyrën si je përpjekur ta organizosh por ndërkohë kam kuptuar që edhe ju si gazetare, ashtu edhe ne artistët, keni rënë pre e pasionit. Që nuk është gjë e keqe, është gjë shumë e mirë (qesh)…Dhe sigurisht që gjërat me vlerë kërkojnë investime të mëdha shpirtërore dhe kërkojnë një impenjim shumë të madh sepse duan kohë për të arritur te audienca kështu që realisht jam shumë i nderuar që të jem pjesë e kësaj bisede me ju në një format të tillë, të angazhuar sepse është edhe ai që më përshtatet mua më së shumti.
Të kthehemi te produkti juaj. Ne nuk jemi njohur personalisht më parë po fatmirësisht na kanë lidhur shijet e përbashkëta që kemi për serialin danez “Borgen” apo jo?! Unë kisha shkruar rastësisht më parë për të por nga ana tjetër bëra ashtu padashur, të padiskutuar më parë një status që e quajta “Borgen”-i shqiptar dhe bëhet fjalë për serialin tuaj “Katrori i Pushtetit”, i cili shpërfaq të gjitha raportet që ekzistojnë mes pushteteve në Shqipëri. Mes pushtetit ekzekutiv, legjislativ, gjyqësorit, medias, biznesit, po edhe krimit. Çfarë është ky serial? A mund të na japësh detaje, jo këto detajet që i thoni në studio televizive…
Budina: Patjetër. Është shumë interesante në fakt. Ky serial është kulminacioni i ndërthurjes së të gjithë jetës sime, krijmtarisë sime artistike po edhe jetës personale në përpjekjen e përditshme.
Të gjitha ato situata që ne shohim në serial unë pothuajse i kam prekur vetë dhe i kam njohur kategoritë e njerëzve që ne trajtojmë në atë serial. Duke filluar fillimisht nga gazetarët, duke përfunduar te politika, biznesi dhe krimi. Një periudhë e jetës sime kur kam qenë emigrant njerëz të krimit, në Itali po themi, më kanë ndihmuar për të gjetur një shtëpi dhe unë kam parë kompleksitetin e figurës njerëzore dhe ku ndahet krimi dhe ku fillon parimi. Kështu që kjo mënyrë e të shkelurit në mënyrë personale i të gjitha situatave më ka bërë që të futem në thellësi të marrëdhënieve njerëzore për të kuptuar pastaj edhe se si ndërthuren me njëra-tjetrën.
Nëse do thosha se si lindi ideja e “Katrorit të Pushtetit”, do thosha që nuk kishte lidhje me të kaluarën time. Ishte thjesht një projekt i Bashkimit Europian për gazetarinë investigative dhe ne u paraqitëm me “Katrorin e Pushtetit” dhe duke qenë se unë kisha njohje të mëparshme me gazetarët gjatë karrierës artistike por edhe të impenjimeve shoqëroro-politike në momente të caktuara të jetës sime dhe i kam njohur nga afër mendova se ishte guri i duhur për të shprehur këtë kompleksitet që realiteti ynë ka, edhe gratë dhe vajzat mbi të gjitha. Por projekti ishte një ide e autores Sabina Kodra, e cila në bazë të një projekti që quhet “Make it Visible” kishte idenë për të bërë një serial me një redaksi me tri vajza që përballen me këto pushtete. Pra, nga kjo lindi pastaj e gjithë mënyra se si e zhvilluam serialin. Janë të gjitha situata që unë i kam prekur në jetën time.
Natyrisht ajo që vura re unë është që jo vetëm tema i flet audiencës shqiptare, gjë që në kinematografinë shqiptare nuk ka ndodhur këto vitet e fundit. Pra ju regjisorët përgjithësisht, unë si fanse e kinemasë kam vënë re që u jeni drejtuar kryesisht audiencave ndërkombëtare me tema si besa, virgjëreshat shqiptare, mikpritja po ndërkohë nuk i keni folur, nuk i keni transmetuar emocione, nuk keni ndërgjegjësuar mbase audiencën në Shqipëri dhe këtu unë vura re që kishte pak “Skip” nga e zakonshmja dhe kjo është gjë shumë e mirë dhe kemi këtë produkt që i flet audiencës shqiptare. Po në fakt si arritët te skenari. A keni realizuar ju kërkime në terren, a keni folur konkretisht, me cilët gazetarë investigativë keni folur? Nëse mund të na zbulosh elementë.
Budina: Patjetër, patjetër. E para njëherë për t’u lidhur me pyetjen e parë që më bëre në lidhje me “Borgen”, ne, se harrova ta thosha pak më parë, ne me Sabinën e kemi studiuar shumë mirë atë material duke qenë se bëhej fjalë për mediat dhe kemi përftuar nga “Borgen” mënyrën si ne i qëmtojmë situatat. Pra, mënyra si “Borgen” zbërthen personazhet në situata të caktuara është po e njëjta mënyrë si ne përpiqemi të themi realitetin tonë. Ndjesia dhe imazhi në mënyrën si ne e zbërthejmë është shumë autentike por në parim është po e njëjta ide.
Pastaj për të kaluar te pyetja tjetër si ne arritëm dhe kontaktuam dhe si e ndërtuam skenarin, ne kemi kontaktuar mbi 20 gazetarë, nga më të njohurat siç janë Klodiana Lala, Anila Hoxha por edhe 4-5 gazetare të tjera, të cilat janë të përfshira në gazetarinë investigative, kemi bërë me to shumë takime, orë të tëra, mbi 20 orë në biseda në lidhje me serialin, kemi kontaktuar mbi 100 ekspertë të fushave të ndryshme, duke filluar që nga juridiksioni, ekonomia, gjeologjia, inxhinieria për të kuptuar detajet sepse ju do e shihni që seriali është shumë kompleks dhe zbërthen edhe detaje teknike për të treguar se si “djalli” fshihet prapa detajeve, atë që populli s’e kupton dot. Praktikisht kemi bërë një punë shumë të gjerë, nisur edhe nga eksperienca ime e përballjes, personale, me pushtete. Kam parë se si pushteti fshihet mbas këtyre detajeve.
Mbasi bëmë këtë pasqyrë renditëm ngjarjet dhe donim që këto ngjarje mos të vinin vetëm si një goditje ndaj korrupsionit por mbi të gjitha si një marrëdhënie njerëzore ndërmjet personazheve. Pra, në qendër janë tri gazetare vajza që përballen me pushtetet që janë krimi, politika dhe biznesi, këto përfaqësojnë median por të gjitha vajzat me personazhe të ndryshme të këtyre fushave kanë lidhje personale sepse nëse do të bënim ndryshe ne do të bënim një gazetë, nuk do arrinim t’i zbërthenim se si shoqërorja vjen në shtëpi dhe zbërthehet në marrëdhëniet intime.
Pra, për mua, politika është një mjet në duart e njerëzve për të kontrolluar njëri-tjetrin por thelbi është shpirti i njeriut dhe nëse brenda vetes sonë ka kalbësi kjo reflektohet në mënyrën se si ne ndërtojmë marrëdhëniet me njëri-tjetrin. Pra, jemi përpjekur të zbërthejmë mekanizmin njerëzor të këtij katrori të pushtetit, që është i përbërë nga media, biznesi dhe politika dhe jemi futur në marrëdhëniet personale të personazheve me njëri-tjetrin për të zbërthyer se si e kemi ndërtuar ne këtë sistem. Kjo ka qenë mënyrë dhe filozofia se si ne kemi zbërthyer serialin.
Pastaj ju keni shumë të drejtë kur thoni për çështjen e filmave shqiptarë. Do të jap, për të mos lodhur audiencën…
Mbase do ishte temë e një bisede tjetër kjo…
Budina: Shumë thjesht me dy fjalë, me dy fjalë. Kinematografia shqiptare duke qenë pjesë e një sistemi europian që duhet të bashkëprodhojë filma, pra kinematografia shqiptare është futur në Europë në mënyrën se si thith fonde nga Europa është e detyruar të respektojë disa marrëdhënie dhe një produkt shqiptar që bëhet të mos i flasë thjesht dhe vetëm një audience shqiptare por t’i flasë edhe një audience të huaj dhe këtu ne, në një lloj kuptimi, kemi qenë të detyruar për të thithur këto fonde për të dhënë këtë fytyrë që ju përmendët pak më parë me filmat që përmendët dhe si rezultat i mungesës së mekanizmave, jo të fondeve sepse unë nuk jam natyrë që qahem për mungesën e fondeve, ato duhet t’i gjejmë, po i mekanizmave që ekzistojnë në Shqipëri për ta eksploruar realitetin. Pra, a ka në Shqipëri, po themi mekanizma financiarë që do donin që ne të thoshim problemet tona, të korrupsionit, të kësaj dhe asaj?! Është një pyetje që me siguri ne e dimë përgjigjen, që askush nuk afrohet për të investuar në një vepër që po themi nxjerr hapur se nga cila vuan shoqëria shqiptare, që mund të ketë edhe referenca po themi me personazhe konkretë. Dhe financiarisht, duke qenë se filmi është një sipërmarrje shumë e vështirë dhe kërkon shumë investime është po themi në momentet që jetojmë, e pamundur që ne të gjejmë financime për vepra që i flasin në mënyrë të drejtpërdrejtë realitetit.
E kuptoj. Në fakt po ta zgjerojmë gjithë diskutimin dhe të marrim në krahasim kinemanë në Kosovë do duhet pastaj të qëndronim orë të gjata për ta analizuar.
Gjithsesi të kalojmë pak te pjesa, sepse mua më ngjau interesante për ta shikuar edhe nga këndvështimi i komunikimit masiv gjithë produktin tuaj. Kam patur fatin, edhe për zgjedhjen time, të studioj zhanret dhe nënzhanret dhe vura re edhe elementet apo fenomenin e hibridizimit, e miksimit të zhanreve, për shembull edukimi ishte miksuar me argëtimin. A mendon që një miksim i tillë do të mund ta ndërgjegjësojë shoqërinë shqiptare më mirë se sa gazetaria, apo më mirë se sa filmi më vete por e bashkuar; edukimi me argëtimin apo edhe me informacionin në përgjithësi mund të realizojë një ndërgjegjësim më të madh të shoqërisë shqiptare?
Budina: Mendoj që në afatshkurtër jo, nuk e realizon këtë, nuk mund ta realizojë dot. Pra, nëse ne po themi që me anë të filmit tonë për të ndërgjegjësuar njerëzit japim një ngjarje, aty për aty nuk ndodh. Ama, për t’i marrë në afatgjatë që emocionalisht ti të godasësh individin duke i treguar problemet që ka dhe ai të reflektojë në kohë, kështu mendoj se po dhe që të ndodhi kjo duhet një proces shumë i gjatë dhe ne duhet të bëjmë vepra të vazhdueshme të tilla që të ndikojmë te audienca. Nëse do thonim që e arrijmë ne duke e argëtuar, unë them që jo, nuk e arrijmë. Ne bëjmë vetëm një vepër artistike dhe ngelet vetëm këtu. Nëse do ishte e tillë që do ndikonim, detyrimisht do kthehej një mjet politik. Ç’do të thotë politik? Do të thotë që ti me anë të një filmi i bie një pushteti të caktuar, në mënyrë konkrete, pra ti e vizualizon atë. Ne këtu do kalonim, pra artin do ta bënim propagandë, në duart e një qëllimi të caktuar, qoftë edhe një qëllimi të mirë. Unë që të arrij efekte afatshkurtra, të them, ky personazhi që na udhëheq është i keq, bëj një vepër që ta tregoj këtë, kjo për mua kthehet absolutisht në propagandë. Ne duhet të ndikojmë te e brendshmja e njeriut që mos të ndërtojë marrëdhënie të kalbura! Të ndërtojë sisteme të drejta! Por përgjigjen ti nuk mund ta gjesh në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Kjo ka qenë filozofia në fakt dhe ne në këto vite si “Era Film”, që nga filmi i parë në vitin 2001 që quhej “Letra Ere” ne kemi bërë vepra politike, që janë të frymëzuara direkt nga realiteti, nuk jemi marrë kurrë me politikën “per se”, jemi marrë me botën e njeriut se si prodhon një politikë të gabuar, marrëdhëniet që ne ndërtojmë me njëri-tjetrin. Kjo është përgjigja ime nëse do ta shikonim në mënyrë të drejtpërdrejtë. Nuk mund të ndikojmë aty për aty po ndikojmë në afatgjatë.
Do duhet kohë. Do duhet që ju si Valmora, sinqerisht e them, që nesër të bëni një dokumentar për idetë që ke. Unë kam lexuar shumë nga artikujt që ju keni aty, nëse ju do donit t’i merrnit dhe t’i zbërthenit në vizual, jam i bindur që do dilnin dokumentarë të shkëlqyer! Kërkon një impenjim, kërkon investim. Po ne nuk i kemi mekanizmat financiarë kështu që kjo nuk është kaq e thjeshtë.
Të falenderoj për këtë përgjigje kaq të sinqertë sepse ne natyrisht bëjmë maksimumin por duhet të dimë edhe efektin dhe limitet e efekteve të produkteve tona dhe të jemi me këmbë në tokë në këtë aspekt.
Megjithatë siç të thashë unë e kam patur të vështirë të gjej personazhe por kjo nuk do të thotë se e kam patur të pamundur, e orientuar nga produkti, mendova ta realizojmë këtë intervistë së bashku sepse në fakt produkti juaj nuk është vetëm ky serial. Produkti juaj është ajo përditshmëria e një regjisori të angazhuar. Edhe ju kemi parë te Teatri Kombëtar, në një kauzë shumë të fuqishme, po edhe në kauza të tjera mbase po kjo ka qenë më e shpërfaqura në hapësirën publike. Çfarë mund të themi ne për këtë dhe si e lexoni ju situatën sepse ju e njihni në mënyrë direkte. Ne gazetarët raportojmë, filtrojmë informacionin, mundohemi të ruajmë një lloj balance, të jemi të barazlarguar nga ajo që quhet aktivizim për të mos qenë subjektivë në analiza po ju së brendshmi e shikoni ndryshe situatën. Në thelb, nëse më lejon të marr mendimin, a ka “ vdekur nervi ” i protestës? A po orientohet shoqëria nga orientimi thjesht si palë interesi apo si pozicionim sipas interesave ndoshta edhe të përkohshme duke mos luftuar për vlera dhe parime, duke mos luftuar për vlera të saj? Si funksionon, çfarë ka ndodhur në thelb?
Budina: Do jap dy përgjigje në fakt ose do përpiqem t’i shkrij në një: shoqërore dhe ne harrojmë që jemi njerëz dhe kemi një mekanizëm, kemi një temperament, të cilat në mënyrë të pandërgjegjshme reflektohen me mënyrën se si ndërtohen marrëdhëniet me njëri-tjetrin.
Nëse do ta kapim në kuptimin politik, situata duket e pashpresë e ku di unë se çfarë etj. etj. Nëse do ta kapim si njerëz, qenia njerëzore në tërë historinë e saj, qenia njerëzore është përballur pafundësisht, e mira me të keqen se ky është raporti dhe balanca. Dhe në këtë përpjekje për sa kohë ekziston do të thotë që si e mira dhe e keqja janë aty që po përpiqen me njëra-tjetrën. Mbase ne kemi një imazh të gabuar sikur e keqja na ka gllabëruar po fakti që ne jemi dhe po flasim me njëri-tjetrin, ne jemi aty me energjinë tonë ne thjesht nuk kemi organizuar mekanizmin se si konkretisht t’i vëmë para përgjegjësisë dhe t’i realizojmë më mirë këto përballje.
Tani do kalojmë në formën konkrete. Kjo ishte pak a shumë në përgjithësi. Unë, që në të ritë timin, përgjatë diktaturës, kam qenë studentet i ’90-ës, kam qenë i angazhuar sepse besoja me shpirt te ai angazhim. Kam qenë shumë aktiv, kam organizuar, kemi qenë në themelimin e Partisë Demokratike, kemi shkuar në takim me Ramiz Alinë, kam bërë gjithçka. I kam rënë dyerve të universiteteve me i nxjerr studentët në protestë sepse besoja dhe e dija po nuk kisha asnjë ide për ta projektuar veten time si politikan. Besoja që sensibilizimi i njeriut me anë të artit mund të sillte një jetë më të mirë dhe unë doja me utopinë time të shihja vetëm punën time si artist. Në fakt, puna ime si artist varej shumë nga pjekuria e shoqërisë, që më jepte mua këtë mundësi që të bëja artin që doja. Kjo nuk ndodhi dhe natyrisht që unë zgjodha rrugën time. Nuk më pëlqen, duke qenë regjisor dhe nuk më ka pëlqyer kurrë që të jem pjesëmarrës në kauza të ndryshme dhe të bëhem protagonist në gjëra që s’më përkasin. Pra, flas për politikë edhe të jap mend si, qysh, tek sepse ajo do ta njohësh mirë. Mund të flas për parime shumë mirë, mund të flas se nga se vuan shoqëria ime shumë mirë se ky është profesioni im, pra që vinë rreth meje po nëse do zgjidhja të isha protagonist në kauza të ndryshme…më duket se kauza të ndryshme duhet të kenë edhe përfaqësuesit e denjë të tyre.
Tani, konkretisht për të kaluar te mënyra si unë mendoj që arti mund të ndikonte. Që në ’90-ën, kur kam qenë student kam bërë vepra, të cilat nëndhëshëm i flisnin realitetit dhe kam parë që edhe në komunizëm kur ne ishim të kontrolluar dhe rrezikonim edhe jetët tona, kam komunikuar me pjesën pozitive edhe të kundërshtarit tim sepse i kam treguar atij edhe nëpërmjet veprës sime që ai është skllav i një mekanizmi që s’varet prej tij dhe kam parë suksesin se si arti ndikon në psiqikën e njerëzve. Kjo më ka bërë që të besoj që ta çoj përpara këtë dhe arsyeja se pse u futa pikërisht te kauza e Teatrit Kombëtar ishte pikërisht kjo: që ne të kishim artistë me dinjitet që trajtojnë ngjarje në shoqëri, jo që futen marrin ca lekë, argëtojnë, ikin në shtëpi, bëjnë vila, i bëjnë për të qeshur politikanët, kërcejnë me ta, zbaviten, bëjnë edhe ndonjë projekt, përdorin fytyrën e tyre që këta të marrin pushtetin për të bërë ca lekë të tjera. Nuk e kam parë të tillë. Dhe në marrëdhëniet e mia të ngushta me personazhe që tani i kam kundërshtarë dhe janë në krahun tjetër, jam përpjekur të komunikoj me pjesën njerëzore të tyre, për t’i thënë që ne duhet të ndërtojmë dinjitetin e artistit dhe ne nëse ndërtojmë këtë kemi ndërtuar në njëfarë mënyre edhe dinjitetin e shoqërisë.
Kjo është edhe arsyeja pse u futa te kauza e teatrit dhe është e çuditshme se si kam evoluar se fillimisht kam qenë shumë filozofik, pastaj rashë me këmbë në tokë dhe në fund u bëra luftëtar, dola në fushë, në betejë duke u përballur direkt me policinë sepse ky realitet nuk ta jep.
Unë do thosha që nuk ka vdekur shpresa absolutisht por pse nuk ecën për mua?! Nuk ecën sepse ne nuk dimë peshën specifike, tonën, ç’do të thotë?! Protestuesit marrin protagonizëm të tepruar, kapërcejnë në faza që s’u përkasin atyre, nuk dinë limitet ku dhe si, se si kjo protestë e tyre konvertohet me një mekanizëm politik që ndryshon realitetin, e personalizojnë. Pra lufta më e madhe në gjithë këto vite nuk ka qenë me pushtetin, se për mua pushteti ka qenë i rënë, gjithë pisllëqet që ka bërë sepse janë aty, kanë qenë të regjistruar. Problemi është a e prodhojmë ne këtë energji që e transmetojmë te njëri-tjetri dhe ndërtojmë një mekanizëm?! Këtë fatkeqësisht unë nuk e kam parë dhe kam përshtypjen që do dojë shumë kohë se kjo ka të bëjë me mënyrën si ne e shohim jetën. Pra, se sa heqim nga vetja për t’ia dhënë publikes dhe si duhet ta mbajmë pozicionin tonë dhe si duhet të ecim përpara. Por në krahun tjetër nuk mund të lë pa përmendur që ka njerëz që e besojnë aq fort atë që bëjnë, pavarësisht protagonizmit sa me shembullin e tyre mund të japin edhe një ekstrem që njerëzit e thjeshtë nuk e kuptojnë dot por që me përpjekjen e tyre ata e vënë pushtetin në vështirësi.
Dhe tjetra që kam kuptuar, po flas për parti të ndryshme politike, kam kuptuar që ata i kanë shumë të mprehura shqisat e përshtatjes me atë që ndodh. Pra, nëse do ishte një shoqëri që prodhonte vlera, politika do ishte e detyruar t’i reflektonte këto në mënyrën se si udhëheq vendin. Unë them që ata janë pasqyra jonë.
Tani ka dy mënyra se si ne mund ta ndryshojmë këtë realitet: ose vjen nga poshtë, ne arrijmë ta ndërtojmë këtë mekanizëm. Mendoj që performimi që ka shoqëria jonë është pak si herët, nuk bëhet fjalë! Them se 3 vjet ose 4 nuk janë pak për ta kuptuar këtë, se ne u përpoqëm të mos ishim të varur nga asnjë parti dhe të ndërtonim një mekanizëm të pavarur për të ndikuar te politika, si te njëra palë ashtu edhe te tjera. Natyrisht, në momente të caktuara u pozicionuam me opozitën se me atë pushtet që për mua është kriminal nuk ka shanse që mund të ndryshoje atë problem që e krijuan ata vetë. Pra, i vetmi mjet ishte opozita por gjithmonë jemi përpjekur të ruajmë një pavarësi të fenomenit që të transmetojmë një vlerë.
Them që, pavarësisht se në dukje nuk ia arritëm, unë mendoj që në mendjet e njerëzve kemi arritur jashtëzakonisht shumë! Pavarësisht të gjitha sulmeve me të cilat jemi përballur.
Kjo ishte mënyra e parë, që vjen nga poshtë. Mënyra e dytë, ti futesh në politikë, një njeri me vlera, çan si çan dhe ndryshimi vjen nga sipër. Këtu tani duhet të bëjmë kujdes se ata njerëzit që mbërrijnë sipër shpesh duhet të kalojnë ca shkallë nëpërmjet interesave, të cilët kur kanë hipur sipër nuk mund të realizojnë parimet e tyre sepse ata që i ngritën, i kanë futur në kurth. Këtë s’di se si ta zbërthej, por në të voglën unë kam parë që ka celula shumë të shëndetshme të shoqërisë që duan që të bëhen. Problemi fillon kur këto celula bashkohen me njëra-tjetrën. Nuk e gjejnë dot sinergjinë. Pra, se si një gazetar i përgjegjshëm me një aktivist të përgjegjshëm, që ky aktivisti futet në politikë kap një pozicion, si e kthen mbrapsht etj. etj. kjo për mendimin tim nuk ka funksionuar.
Të qëndrojmë pak këtu dhe të qëndrojmë te sistemi dhe pushtetet se kjo është tema qëndrore e kësaj bisede. Çfarë po ndodh në Shqipëri? Kush po pengon kë? Kush po josh gazetarët? Pse po depërton krimi praktikisht? Çfarë po ndodh me politikën, pse politika nuk po u shërben qytetarëve ashtu siç mbase disa qytetarë do pretendonin që politika dhe politikanët në përgjithësi t’u shërbenin?
Budina: Mendoj që ka një problem të madh. Para 10 viteve ose më shumë, gazetaria kam përshtypjen ose media, duke qenë më genuine, akoma nuk kishte zbuluar forcën e vet, ishte pak më e drejtpërdrejtë dhe përballej direkt me pushtetet. Mendoj që këto vitet e fundit edhe zhvillimi i teknologjisë ka bërë që media të mos përdoret mbase për atë funksionin e vet për të treguar problemet dhe për të ushtruar presionin te politika por ka filluar shumë të përdoret nga politikat për forma të ndryshme propaganda. Natyrisht në vendet e zhvilluara kjo duket më pak se njerëzit e kanë një mirëqënie dhe një ndërgjegje por në thelb e kanë pranuar që media mund të përdoret si propagandë dhe kjo fillon që nga Amerika në këndvështrimin tim me faktin se si këto mediat e mëdha, Murdoch e kompani, e përdorin median në momente të caktuara, pra është kthyer në një biznes të pastër si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, që natyrisht do të shfrytëzohet edhe në Shqipëri.
Por në Shqipëri duke patur një formim tjetër kam përshtypjen se problemet tona janë shumë të drejtpërdrejta dhe përfundojnë në faktin që kryeministri na bën një “ERTV”, i anashkalon të gjithë dhe kthehemi te kasetat dhe gazetari nuk ekziston më, nuk bën dot më pyetjen, çdo gjë i vjen e gatshme, nuk ka asnjë mjet si ta luftojë. Dhe tjetra, njerëzit që kanë qenë të interesuar të bëjnë mediat do të duhet si rezultat i shpenzimeve që ajo kërkon të kenë dhe interesa të mëdha. Pra mediat, në një lloj kuptimi, janë përdorur si mjet presioni ndaj pushtetit për të marrë ato përfitime që i duhen për të mbijetuar. Kjo nuk do të thotë se janë të kriminalizuara apo të gjithë janë të këqinj. Sigurisht që në copëza të caktuara gazetarët e bëjnë punën e tyre, pra nëse do e kapim nga poshtë ka shumë gazetarë të përgjegjshëm po…
Pra sistemi i financimit është problemi, apo jo…
Budina: Ja ju e nxorët më mirë se e njihni më nga afër; sistemi i financimit. Pra i merr këto financime për të bërë politikat e veta dhe në bazë të kësaj vendos politikën e televizionit që drejton apo të gazetës apo i bën për të mirën publike. Këtu tani, se kush e kontrollon, unë nuk di ta them. Kjo pamundësi ka bërë që realiteti t’u serviret njerëzve në mënyrë komplet të deformuar nga ai që është në realitet. Publikut, në mënyrën si përpunohet lajmi, nuk i ofrohet ajo që ndodh realisht por jepet e gjitha si një tallava politike, si një lojë batutash, një komercializim i problemit që njerëzit të humbin kohë dhe në mendjen e tyre të krijohet ideja sikur asgjë s’ndryshon, pra nuk pompohet vlera, edhe të ato mediume, emisione, të cilat mund ta realizojnë këtë po pompohet pamundësia sepse vetëm kështu këto media mund të ushtrojnë kontrollin e tyre dhe të vazhdojnë edhe të jenë me pushtetin, edhe të kenë ndikim te publiku.
Unë mendoj se kjo mënyrë i ka dhënë dorë politikës që të ngrejë kriminelin, ta fusë në parlament dhe nëse ti nuk e denoncon, nëse ti nuk e lufton, mbërrin deri aty sa krimineli shkon deri në parlament dhe këtu është mbyllur gjithë cikli se nuk kemi për çfarë flasim më. Ne mund të flasim për hallet që kemi por e përgjithshmja është në duart e këtyre njerëzve, të cilët i përdorin në këtë formë mjetet që kanë kur politika duhet të ishte një mjet që rregullonte jetët tona, është një mjet në duart e disa njerëzve për të bërë bizneset e tyre dhe pastaj për t’i reflektuar në media dhe në çdo fushë të jetës.
Kështu mendoj unë që është situata pa vënë pika sepse në aktivitetin tim në Teatrin Kombëtar edhe kemi zbuluar fakte por unë kam atë moral që s’mund të luftoj me mjetet që luftojnë ata, duke bërë emra të caktuar. Nëse ke një emër ti e merr, e çon në prokurori, çon dhe dosjen atje dhe sigurisht që janë dhe ata që duhet të reagojnë.
Dhe meqë u hap tema e drejtësisë se kam prekur dhe e kam prekur nga shumë afër dhe e kam vuajtur në kurriz po e kam vuajtur në mënyrë të drejtpërdrejtë, jam shumë i prekur. Sepse ata njerëz që realisht, realisht mund të bënin ndryshimin, edhe i kanë edhe mundësitë financiare dhe është një kosto që po e paguan shoqëria jonë në sistemin e drejtësisë, me rroga nga më të mirat, me mbrojtje politike, ndërkombëtare, është shumë e dhimbshme që këto institucione të reja të drejtësisë veprojnë në bazë të ndjeshmërisë, nuk po them janë të kapura nga pushteti, po shikojnë, veprojnë politikisht! Pra, bëjnë diçka për të na thënë ne që po punojnë dhe kur ne i shohim të tërë që problemet janë kaq të drejtpërdrejta, ata shkojnë dhe merren me gjëra anësore, pa e prekur thelbin e problemit. Dhe këtu marr rastin për të thënë që vetëm me Teatrin Kombëtar unë kam qenë i angazhuar deri para 2-3 muajsh në çdo kallëzim që bëja, që bënte Aleanca dhe vazhdojnë t’i bëjnë akoma sot e kësaj dite por kam kuptuar që ata nuk reagojnë nëse nuk ndjejnë një presion politik. Ç’do të thotë politik? Do të thotë që ne të kishim atë forcë që të ndikonim te opozita, opozita ta vinte në vështirësi me numra, të ndërronte sistemin. Kështu ata do të ishin të detyruar, nën këtë presion, për të reaguar. Dhe përderisa ne nuk prodhojmë dot një moral ata do të vazhdojnë të reagojnë në mënyrë politike! Dhe kjo është e trishtë, nga ky moment e tutje që ne flasim shkaktohen viktima si rezultat i këtij reagimi po jo viktima në kuptimin fizik, po në kuptimin mendor, ne vrasim përditë duke mos reaguar ndaj gjërave që ulërasin, ulërasin në formë shumë të egër, sepse ne kemi dëgjuar përgjime, sepse ne kemi mjete, sepse politika sot ndërhyn në parlament ndërron ligje dhe vjedh me ligj, jo më si dikur! Asnjë politikë, për mendimin tim deri më sot nuk ka arritur që të vjedhë me ligje. Kanë vjedhur po kanë qenë të ekspozuar para ligjit. Sot ndërhyn në parlament, ndryshon ligjin duke patur numrat dhe e bën vjedhjen zyrtare. Kjo mua më ka tronditur sepse në aktivitetin tonë ne i kemi zbuluar edhe me fakte se si janë ndërtuar institucione të ndryshme për të përfituar dhe për të vjedhur por për t’u futur në detaje është shumë e gjatë por kam kuptuar parimin se si kjo ndodh. Pra, politikani merr votat, ndërron ligjet, fshihet mbrapa votës dhe e bën të ligjshme vjedhjen dhe publiku nuk po e kupton se çfarë po i bëhet vendit.
Dhe këtu normalisht i bie që duhet të jetë opozita aq e fortë sa t’i bëjë të dukshme këto që duke i bërë të dukshme merr edhe përgjegjësi që nesër nuk do të bëjë të njëjtën gjë por faktikisht me keqardhje vë re që i bëjnë vetëm kur situatat kalojnë në ekstreme dhe nuk i bëjnë në momentin e duhur. Dhe ne duke qenë në një marrëdhënie të vazhdueshme me opozitën për çështjen e Teatrit Kombëtar vetëm si rezultat i presioneve tona shumë të mëdha arrinim të vinim në lëvizje një mekanizëm politik duke sensibilizuar. Për shembull te sheshi i teatrit ne kemi ftuar deputetët të flasin dhe unë u jam lutur të qëndronin aty edhe kur njerëzit ngrinin akuza personale ndaj tyre se u thosha keni zgjedhur këtë profesion, rrini, duroni, flisni me argumente. Për ta afruar politikanin te populli, se duket pak komuniste kjo, por duhet të jetë afër hallit të njerëzve. Kemi bërë dikur në Teatrin Kombëtar 20 shkurtin, festën e rënies së bustit të komunizmit, opozita donte të futej në sallë unë i thashë duhet të rrimë jashtë sepse ne duhet të jemi në kontakt me njerëzit, në të ftohtë, sepse vendi nuk po ecën mirë. Nuk mund të rrimë të mbyllur, të shkëputur nga halli i njerëzve, t’i lëmë të braktisur ata dhe të bëjmë politikën a thua se politika është një gjë që nuk na përket ne. Na përket të gjithëve! Kjo është ajo që unë mendoj.
Deri tani bëre një skaner ose një rezonancë më saktë, të disa prej problemeve kryesore që lidhen me mënyrën se si protestojmë, se si reagojmë. Po le ta mbyllim me një pyetje të fundit, një pyetje e përgjithshme që nuk e di si do ta zgjidhësh për ta dhënë përgjigjen. Si mund ta bëjmë ne atdheun më të mirë? Si mund të prosperojë shoqëria jonë më mirë? Si mund ta heqim atë kulturën e bakshishit dhe korrupsionit, si mund t’i japim “gjak” meritokracisë e të luftojmë nepotizmin, si mundet që pushtetet që na shërbejnë të jenë sa më pak të jetë e mundur të lidhur me krimin. Natyrisht ne nuk jemi utopik për të thënë që s’do jenë kurrë të lidhura por si mund ta bëjmë më të mirë këtë situatë?
Budina: Mendoj që njerëzit që ju vlen më shumë kjo, e kësaj pyetje që bëtë ju, që e ndjejnë realisht se siç po bëni ju që keni marrë përsipër të flisni për gjëra të tilla me përditshmërinë tuaj duke u investuar në këtë sepse besoni, siç mund ta bëj unë, siç mund ta bëjnë aktivistë, qëndrestarë, njerëz brenda mekanizmit të shtetit që kanë një vetëdije, që kanë një ndërgjegje, duhet të përdorin të gjitha mjetet që kemi në dispozicion për të qenë në favor të vlerës. Pra, po them jam një nëpunës shteti, nëse shoh diçka që nuk ecën duhet ta vë në dukje këtë, duhet të gjej mënyrën për ta vënë në dukje. Është shumë e lehtë t’i bie kundërshtarit, puna është që ne duhet të luftojmë për vlerën, që gjërat të ndryshojnë nga brenda. Nga jashtë me presione duket sikur nëse unë shkoj i them atij që ka pushtetin “ik ti se do vij unë që do e bëj më mirë” duket si një luftë pushtetesh. Ne duhet ta kthejmë si një luftë ndërgjegjeje këtë histori. A shkon ta zëmë që unë duke qenë zëvendësministër, se kam një gjë konkrete që dikush një zëvendësministër ka qenë te protesta e Teatrit Kombëtar dhe tani është aty dhe nuk flet. Po ça kuptimi ka kjo?! Mund ta shkëmbej unë mendimin tim për hir të një rroge?!
I bie që ne gazetarët të pyesim cili është ky zëvendësministër?!
Budina: Ashtu është në fakt. Dhe është e trishtë. Është shumë e trishtë. Është qesharake! Pra, ne duhet të mobilizojmë vlerat më të mira, t’i kundërvihemi këtyre, ta bëjmë punën tonë mirë në të voglën tonë dhe pastaj të durojmë njëri-tjetrin kur vjen puna në ndërtimin e mekanizmit se mekanizmi kërkon rregulla, kërkon që ta respektojmë njëri-tjetrin dhe unë kam një parim timin që ne pushtetin nuk mund ta luftojmë me mjetet e tij! Pra kryeministri fut batutë, tall njerëzit, unë të përdor mjetet e tij. Unë duhet të përdor mjetet e mia të vlerës dhe sigurisht që ai do bëjë gjithçka të më fusë në lojën e tij se do më hedhë baltë, do më sulmojë në familje dhe në momente të caktuara mbase do më plasë shpirti e do bie pak në lojën e atij por në thelb unë duhet të luftoj për vlerën!
Nëse ne e bëjmë të gjithë këtë jam shumë i bindur që pushteti do ketë pak vend për të abuzuar siç po abuzon deri më sot. Pra ne duhet të mobilizojmë vlerat tona absolutisht më të mira dhe unë jam shumë i bindur që brenda gjithsecilit ekzistojnë, thjesht mungon besimi. Shoqëria shqiptare është shumë paragjykuese, do thotë ça është mbrapa kësaj, po si u lidh me këtë, si doli atje, ndërton gjithë këtë “background”-in. Unë jam pak naiv në këtë pjesë…
Është shumë e vërtetë, mua më kanë pyetur a ke marrë pjesë te ky projekti (Katrori i Pushtetit), pas statusit që bëra dhe në fakt unë nuk është se kam marrë pjesë në projektin tuaj po praktikisht jemi në këtë kuadër paragjykimesh. D.m.th nëse flet për diçka patjetër duhet të përfitosh nga pikëpamja financiare.
Budina: Mua s’ma kanë thënë kurrë se ça përfiton nga Teatri Kombëtar. Ne flisnim përditë te Teatri Kombëtar, për atë që ndodhte përditë. Ishte si një agora, kishte edhe idiotizma por ishte fantastike se ishin të gjitha të sinqerta e ti kupton zemrën e shoqërisë në mënyrën si…dhe për këtë kishte një magji ai shesh. Nëse do ishte i frekuentuar më shumë, me njerëz të ndryshëm, mbase do kishte qenë një gjë e bukur po nuk është e thënë, ajo që u bë te Teatri Kombëtar mund të bëhet te blogu juaj, mund të bëhet në vende të caktuara, d.m.th duhet ngjallur kjo kulturë e diskutimit dhe angazhimit dhe kjo është një mënyrë si mund të rigjenerohen vlerat.
